Martin Amis. Time's Arrow. Or the Nature of the Offence. Audible, 2008 (1991).
Wij komen ter wereld, met rouw, uit de graven;met rouw die gepast is, omdat wij nog dood zijn.Ons lichaam ontstond uit de grond en uit planten,om eens te bereiken een veilige haven.
Een veilige haven: de schoot ener moeder,waar 't woelig verleden, geleidlijk en langzaam,eindlijk tot rust komt; ik dwaal in mijn vader.In scheidende stromen voltrekt zich het leven.
En zo verder. Het ontroerende van dat gedicht is dat alles goed komt, de wereld is mooi wanneer hij achterstevoren wordt gedraaid ('Verkwikkend is meestal de arbeid, en sterkend. Toch nuttig, zoals het opvullen van mijnen: het plaatsen van kolen en stinkende olie waar ze behoren, diep in de aarde').
Martin Amis deed dezelfde truc na Jan Hanlo, in 1991, nogmaals. In Time's Arrow beleeft een ziel het leven van degene die hij bewoont achterstevoren. Diegene (Todd Friendly heet hij in het begin) leeft waarschijnlijk gewoon van het begin naar het einde, maar de ziel heeft dat niet in de gaten, en trouwens sowieso weinig toegang tot de gedachtewereld van Todd – en ziet dus iedereen de verkeerde kant oplopen, vuile borden voorzien van dampend voedsel dat vervolgens in de pan wordt afgekoeld, enzovoort.
Heeft het leven alleen zin als het van het verleden naar het heden wordt afgedraaid? In de natuur (de levenloze natuur) kan iedere film echt worden teruggedraaid. Het is weliswaar niet zo waarschijnlijk dat scherven zich aaneenvoegen tot een glas, maar het is natuurkundig niet uitgesloten. De levende natuur heeft de tijd een pijl gemaakt, maar wat betekent dat? Voor mij is dat zo'n leuk filosofisch speeltje, iets wat weinig betekenis heeft voor mijn 'echte' leven, maar waarover je aangenaam kunt nadenken. Misschien loopt de tijd wel helemaal niet volgens een pijl, misschien beleeft mijn ziel hem wel achterstevoren. Zo bezien las ik Time's Arrow met een soort genoegen: in het leven buiten het boek moest ik af en toe even wennen aan de 'werkelijke' orde van de tijd.
Bij Amis is het iets meer dan een speeltje, omdat Todd Friendly een arts in Auschwitz blijkt te zijn geweest. Zijn lange treurige leven als dokter krijgt daar ineens zin: waar hij altijd maar mensen ziek heeft gemaakt, was hij nu betrokken bij een operatie die een heel volk in het leven heeft geholpen, gebouwd uit as en gas en troep.
Maar kun je dat spelletje wel spelen met dat thema? Worden de verschrikkingen echt van een nieuwe laag voorzien door ze achterstevoren draaien? Het lezen van Time's Arrow gaat bijna net zoveel over die vragen als over die tijdpijl.
En ik kom er niet uit. Het is misschien toch nog steeds onmogelijk om iets over Auschwitz te schrijven, alle woorden houden op. Als je de tijd zou omdraaien zouden ze daar beginnen; maar je kunt de tijd niet omdraaien, dus houden ze er op.
Reacties