Atte Jongstra. Kristalman. Multatuli-oefeningen. Utrecht: De Arbeiderspers, 2012.

Ik heb weleens ergens gelezen dat een klassieke roman juist daardoor klassiek heet omdat hij steeds weer op een andere manier gelezen kan worden. Het fijne van een literaire traditie is dan dat je als lezer dat genoegen kan smaken: hetzelfde werk soms ineens op een heel andere manier zien.

Wat dat betreft hebben we in Nederland maar een beperkte literaire traditie. Voor wat de negentiende-bestaat die eigenlijk maar uit één man: Multatuli.De letterkundeprofessor Söteman zag een gecompliceerde, ingenieuze structuur als hij naar het oeuvre keek; de columnist Hugo Brandt Corstius zag in Multatuli de 'eerste columnist'. En nu komt de grillige schrijver Atte Jongstra laten zien dat Multatuli juist een grillige schrijver is, een 'kristalman' die de veelvormigheid van de werkelijkheid weerspiegelt in een af en toe volkomen ondoordringbaar oeuvre.

Het mooie is: ik geloof ze alle drie en niet alleen omdat Söteman het vooral over Max Havelaar heeft, Brandt Corstius over de Ideen en Jongstra over de Millioenen-Studiën. Wat ze zeggen is tegenstrijdig en toch alledrie waar over het hele werk.

Dat Jongstra je zomaar een heel nieuwe manier aanreikt om Multatuli te lezen, is niet de enige reden waarom Kristalman zo'n mooi boek is. Het is ook de onbekommerde grilligheid van Jongstra's eigen boek, het enthousiasme waarin hij zich in allerlei onderwerpen stort, die soms (biljarten) maar heel weinig met Multatuli te maken hebben, de manier waarop hij laat zien hoe zo'n onsystematische kijk op de werkelijkheid soms oneindig veel nauwkeuriger is dan een systematische. Hij onderneemt soms zelfs halfhartige pogingen tot systematiek — dan oppert hij ineens om alle kleurennamen in het oeuvre te gaan tellen, omdat hij het idee heeft dat Multatuli zo weinig zinnelijk is in zijn beschrijvingen &mdash:, maar zo'n idee geeft hij dan net zo gemakkelijk ineens weer op.

Het boek is daarmee ook een aanstekelijk boek: mens, durf je toevallige interesses na te jagen. Ga gewoon boren waar je interesses liggen en schroom niet om tijdens het boren ineens ook een zijstap te nemen.

Aan het eind van het boek zegt Jongstra dat het een van zijn bedoelingen is om mensen weer Multatuli te laten lezen. Daar slaagt hij vast in met Kristalman. Maar bij mij is er nog iets anders gelukt: ik wil ook meer Jongstra lezen.

Reacties

Populaire posts van deze blog

Paul Celan. Verzamelde gedichten. Amsterdam: Meulenhoff, 2003.

Walt Whitman. Leaves of Grass. Grasbladen. Amsterdam: Em. Querido, 2005 (1855).

Raoul de Jong. Jaguarman. Mijn vader, zijn vader en andere Surinaamse helden. Amsterdam: De Bezige Bij, 2020.